Jak „za bajtla” boło gryfnie, wspomnienia Johanki

0
3414

NARODZINY.

                                             Witejcie moi rostomili!

Wiycie, tak richtig, jo miała być synkiem, ale jak tatulek pojechali do lazarytu we Strzelcach Opolskich, matulka mu pedziała, że Ponbóczek mioł iksze plany niż łon i mo mie – mało cera. Aże moje obie ołmy były Any, bestóż zmianowali mie: Johana. A wszystko to boło za „Gierka” – w czasach downo minionych.

Musicie wiedzieć, że moi starzyki przykludzili się zarozki  po weselu na Zowadzkie ,z jednym kofrem obleczeń i mną – bajtlym „w drodze”. Erbli miyszkanie zakładowe na Łosiedlu Powstańców Śląskich ,kiere niedowno tukej wybudowali. Jo, moja familio i matulka żyjymy sam do dziś.

Johanka z tatulkiem
Johanka w doma

W mieście boło połno bajtli, bo kożdo familio, kiero tu się przykludziła ,jak moja, mioła pewno robota we hucie. Boło łatwo planować rodzina i nie tropić sie o jutro. Matulka huta pomogała budować bloki i dowoła gelt na przedszkola, żłobki. W mojej klatce w kożdym miyszkaniu był jakiś bajtel w moim wieku, niewtorzy rok starsi.

PRZEDSZKOLE

Moja matulka robioła we kiosku Ruch-u ,kiery boł niedaleko posterunku Milicji ,a jo chodziłach do przedszkola kole gminy w Zowadzkim, wedle parku miejskiego. Jo lubioła tukej chodzić, bo nasze rechtorki : Tereska i Halina pszoły nom w pierony-choby my byli ich własne bajtle.

Nie istniejący kiosk RUCH kaj robioła moja mama i tatulek w latach 70

 Kuchary warzyły nom jodło – choby dzisiejszy Master Chef : panszkraut z pieczonym wusztem, placki kartoflane, rolady, udziki z kury, kluski z modrom kapustom, karminadle, bigos, nudle z masłem, biołą kyjzą i cukrym ,inksze mitagi. Popisowe boły desery: apfelstrudle, pudingi, domowe kreple z marmeladom, grysik z sokiem malinowym, ajerkuchy – to było dlo nos – bajtli richtig dobre. Zupy z nudloma czy ryżem były takie , że my szli durchś po repeta, a tyn chlyb rubo posmarowany masłym i ze chrupiącym rantem ,co my jedli do ogórkowyj, to już nie idzie kupić nikaj, a jo tego smaku nigdy nie zapomna.

Papiyrzane kluski

Moja matulka co dziyń mie pytali: – i co, Johanka, co boło na mitag? Bardzo mie to gorszyło, bo tak richtig mie barzyj graczki łobchodziły niż jodło, ale  łona durchś mie pytała…

Pewnego dnia jo pedziała : – dzisioj na mitag boły papierzane kluski z cukrym i jagodoma ( godałach prowda, boch miała cały dziub umaraszony na liliowo).

Matulka zdumioła sie – nie znała o czym jo godom. Zawarła kiosk RUCH i „pocisła” prosto do kuchary Maryli, pytać, co boło na mitag ? Łona pedziała mamie:- Dziołcha, dyć to boły buchty. Potym cołki dziyń wszyscy sie zy mnie lachali ,jak jo je zmianowała.

Na „hazoka” i na hajera….

Pamjyntom, jak my po krzokach filowali za geszenkami od Hazoka (a tak richtig od przedszkolo) – łone boły poskludzane po całym parku ,w takich papierzanych koszyczkach. Te „harzklekoty” jak my lotali i szukali! Jeronie, nie do pobicia do dzisiej! To boło lepsze łod dzisiejszych szpilów na komputerze!

Johanka w przedszkolu_ foto Szoska film ORWO

Panie rechtorki z przedszkola umiały nos zajonć , coby my nie broili .Kiej był dziyń Hajera, to my robili czopki czorne z takimi piórkoma z bibuły.I uczyli my się piosenki, „Górniku górniku, ty czorny pieronie…”. Mój unkel z Zobrza ciepoł machy, jak jo mu to zawdy wyśpiewała, kiej go odwiedzałach -bo łon boł hajer. Nie umioł sie śmioć z siebie i nie mioł poczucia humoru , tak terozki myśla.

SOMSIADY

Jo miała kamrata -somsiada kiery miyszkoł naprzeciwko moich dźwierzy. Marek i jo my sie fest kolegowali. Nieroz w sobota abo niedziela,kiej my nie chodzili do przedszkola, nasze matulki warzyły mitagi, a potym my brali hokry i ryczki i my łoba jedli,na klatce , bo na jodło my nie byli za bardzo pragliwi, a jak my byli razym , to jakoś inkszy my mieli apetyt i jedyn przed drugim wartko jedli.  Nieroz było tak, jak jego muter nawarzyła co inkszego niż moja, to my się mieniali.

 Miałach tyż kamratka Marzenka, z kierom chodzili my na sanki i bawili się pod blokiym. Nasi rodzice tyż sie kolegowali, nasze mutry co rano szły do siebie na kafyj, kiery boło w kryzysie ciynżko zdobyć. Inksze boły relacje somsiedzkie niż terozki, żodyn żodnymu nie zowiścił, bo tyż żodyn nic nie mioł wiyncyj niż drugi.

Kiej było 6 grudnia nasi fatrowie (na zmiana) sie przelbykali za Świyntego Mikołaja. Jednego roku doszło do lekkiej łostudy, bo syn somsiada poznoł swego fatra po szczewikach…Ale inne fatry pedzieli, że Mikołaj ino pożyczył te szczewiki łod jego fatra, bo stracił swoje, jak za wartko jechoł swoimi sanioma.

CHOROBA

Kiej mnie boło ze 4 lata, to dopadła mnie choroba – wylądowałach w lazarycie. Musiałach mieć dieta, doktor z Tarnowskich Gór pedzioł, że mom jeść banany. Dobrze było pedzieć, jak u nos ich nie boło – to boł rok 1975. Mój fater sprowodzoł banany dlo mie z Niemiec (NRF), co boło fest drogie i trudne do szafnięcia, ale koniec końców pomogły,bo  wyszłach z tego.

No i łostatnio wizyta kontrolno, idymy ze starzykami na cug na Zowadzkie, a na banhowie mi zawonioł bigos z baru. I jo się uparłach: jo chca bigos i płaczki na faflach z pragliwości za tym ! Ryczałach jak pieron.

Starzyki  w szoku- po takiej chorobie, ciężkostrawny bigos? Fater polecioł nazod do dochtora, bo mioł gabinet wedle banhowu, a tyn pedzioł: chopie, kej dziołcha chce,dejcie, widocznie organizm sie domago. I kupili mi pół porcji tego bigosu ,a do tego kartofle ze szpyrkoma (!!!!)  z takiej foremki z rączką i jo to zjadła. I nic mie nie boło. Ponbóczek czuwoł 🙂

NAUKA „NIE IDZIE W LAS”- JOHANA „MĄDRALA”

Jo zowdy lubiła czytać, miałach 5 lot, jak już ksionżki pożyczałach z biblioteki i sama czytałach. Nojbarzyj lubiłach Baśnie Andersena, chnet wszystke miałach w pamjynci.

Potym moją ulubioną „ksionżką” był Atlas Świata, te kolorowe mapy z podziałem politycznym. Nieroz mój fater, jak przyszli jego kamraty z huty na kafyj albo na geburstag, rozprawioł im, że nie dadzom rady pokozać jakieś państwo w atlasie warciej niż jo. Żodyn nie wierzył i my się ścigali. A jo te państwa zapamjyntała po kolorach, nie tylko Europa ale i inksze kontynenty. I gańba było tym kamratom fatra w robocie sie przyznać, że 5 letni bajtel – czyli jo –  zawdy ogroł „starych” chopów. Terozki nie pamijyntom tego wszystkiego, inkszo gowa , no i wiek 🙂 .

JAK SIĘ KUPOWAŁO ZA BAJTLA

Lubiłach chodzić do Super Samu PSS na moim łosiedlu. Matulka dowała mi pieniążek. Za 2 złote (aluminiowe) z łobrozkiem – koszykiem i jabłkoma, toch miała gorstka bombonów, a jak miałach 5 zł z rybakiem z sieciom na łobrozku- to dwie . Jo już to poradziła  za bajtla rozróżnić i czynsto robiłach larmo coby erbnąć  „Rybaka” …

Johanka za młodu

Nieroz kupowałach czerwono oranżada we flaszce, amoloki, takie fest odświeżające, abo „frigo” w proszku, co my je przed blokiym paluchami jedli. I żodyn nie boł potym chory. Kupowali my gumy do żucia z Kaczorem Donaldem i paluszki; nieroz krówki, albo irysy czy tofiki, ale trza boło dować pozór, bo jak sie za kanc napakowało do gymby, to cołko boła zaklajstrowano, bestóż my na nie godali „mordoklejki”. O szukoladkowych bombonach z bombonierki to my se mogli ino pomarzyć, bo sie wtedy już kryzys nacznoł.

Ale nojlepsze były kreple i kołoczki z makiym abo kyjzą. Takie gorkie z piekarni. Nigdy już nie znodłach tego smaku nikaj. To samo ze szplitrami, czy faworkami, nikaj takich dobrych ,jak ze piekarni w Zowadzkim.

Mieli my tyż w mieście inkszo, prywatno piekarnia, na ulicy Dworcowej,wedle banhowu- kaj sie stoło w kolejce i czekało na zakończenie pieczenia. Kupowało sie gorki chlyb, zanim my doszli do dom, to my piętki „obżarli” i potem lyjty w doma boły, ale tyn chlyb nom tak wonioł ,że żodne późniejsze „ lyjty” czy larmo, nos nie strachały . My tam szli całą „bandą” bajtli z mojego łosiedla i kożdy mioł  tasza z chlebym ( z obżartymi piętkoma)  .

WITEJ SZKOŁO

Jak miałach 6 lot, to jakieś mamlasy w rządzie pedzieli, że szkoła podstawowo bydzie 10 lot trwała i to sie nacznie łod mojego rocznika.

Johanka z tytom

Moja matulka sie wystraszyli i na drap załatwiła, żebych szła rok wcześniyj do szkoły. A ,skuli tego, że nie boło już placu w Szkole Podstawowej nr 1 ,bo boło 3 klasy po 30 bajtli  !!!! –  to mie zapisali do Szkoły im. Władimira Komarowa Nr 2 w Zawadzkim. Wiycie, Komarow to boł radziecki kosmonauta, takie to boły czasy i inksze „bohatery”. Pamjyntom, że 1 września 1977 roku dostałach tyta – połno maszketów, kiere matulka narychtowali. A trza pedzieć, że już wtedy naczoł sie kryzys, co nawet cukier boł na kartki – takie bony z zieloną literką C – pamyjntocie?

Było nos dużo szkolorzy we szkole, boło wesoło. WF my mieli na dworze, bo w szkole nr 2 my nie mieli sali gimnastycznyj. Jo bardzo lubiła grać w bala, podchody, skokać w guma, abo w skakanka. Nasze dzieciństwo nie boło takie szumne i bogate jak terozki. Kożdy mioł jednaki mundurek z białym kragłym i jednakie piórniki, bo boła ino jedno księgarnia w mieście. Niewtorym ołma abo tanta rzeczy z Niemiec posłała, to my takim lekko zowiścili, ale ino trocha. No, ale tyż żodyn nie patrzoł na obleczenie inszych . My wyglondali jednako i sie radowali bele czym.

dawna Szkoła Podstawowa nr 2 im Władimira Komarowa w Zawadzkiem

Mieli my respekt do rechtorów. Ale tyż nie byli my świynci .

A za wszelkie wice i gupoty kiere my godali naszym rechotorom my powinni do Świyntej Paniynki do Annaberg na przeprosimy na kolanach za to pielgrzymować. 🙂

GRACZKI I INKSZE ZAJYNCIA

Nasze życie za bajtla było proste, siedzieli my abo w grodzy z pioskiem, grali w sklep, kaj zamiast geltu mieli my liście .Grali my w dwa łognie, nieroz tak my się zmarasili, bo nie boło boiska, wedle bloku i grali my na szlace, kierom były wysute drogi łosiedlowe.

Muter na mie przezywali : -„Johana” czamu ty durch tako czorno do dom przychodzisz, patrz na insze dziołchy, one w blank czystych klajdach, a ty durchś w czornych galotach!

A jo wolała się bawić z moimi kamratami. Nieroz ciepali my na trowa składanym scyzorykiem: a rynki, z brody i inksze rzuty. Różnie to się kończyło, niekierym trzeba boło pomocy medycznej , abo jak my sie potli, albo ło szkło na dworze, to żodyn nie jechoł do dochtora, ale matulka pololi wodą utlenioną, floster i zaś pod blok.

Czynsto my brali sznita ze tustym i na dwór, cołki czos my lotali i żodyn bajtel nie boł ruby ani barchaty. A jak się kajś poszło bez pedzenia kaj, potem smary my dostali po rzyci to rozum ku nom wracoł nazod.

Nie mieli my mobilnioków i komputrów, a jak my się kajś stracili, to jeno na chwila, bo na każdego mutra co jakiś czos z łokna kukała i filowała kożdy nasz ruch.

Wedle mojego bloku był staw hutniczy i były bagna, takie richtig prowdziwe i  w pierony tataraku. Pora lot później huta zrobiła z partyjniokami z PZPR czyn społeczny. Nowieźli kilka ton szlaki ze kotłowni huty i jom posuli na te bagna. Zrobili nom boiska i plac zabaw, no i my do dom przychodzili mniej pomaraszeni. Terozki żodyn mody, ani moje bajtle, nie pamijynto, czamu godomy na tyn teren „bagna”.

nie istniejące boisko na bagnach

Koła wodne na pyndale

Na stawie w Zawadzkiem pływali my na kołach wodnych na pyndale. One były zrobione w hucie z takich blach pospawanych w ruły i ino siedzynie miały z materiału takiego sztywnego co nie namokoł. Fater broł mie i siostra i my płynyli, powia wom, bardzo to miło wspominom, choć klajdy, zoki  i sandale mieli my mokre, było piyknie. Potym zrobili koła wodne ze dnym z plastiku ,ale łone nie miały tyj duszy co tamte.

Pochody i inksze…

Łazili my na  pochody pierwszomajowe. My musieli zawdy iść na pochód, inaczej się miało łostuda w szkole. Żodyn z nos bajtli nie wiedzioł ,czamu trza iść, ani ło co tak richtig idzie, no – my to uważali za świetno zabawa, bo było dużo atrakcji dlo nos w tyn dziyń.

Na Dziyń Hutnika 4 maja szli my z fatrami na huta,mogli my łazić i zwiedzać, co najmniej 3 godziny. Drogi zwiedzania wymalowali biołą farbą – biołe borsztajny nos wiodły. Były karuzele i wata cukrowo. My, bajtle mieli poklajstrowane gymby i palce, ale my byli szczynśliwi. Sprzedowali tyż  balony na sznurku – pieronowo atrakcja. Lotali my też z drachami, kiej boł wiater.

Terozki żodyn bajtel się nie cieszy z bele czego jak my downiyj.

SPACERY NAD MALAPANĄ

Mój tatulek lubioł las, jo z  nim i siostrą blank czynsto jechali na kołach do lasa na grzyby, ale nie tylko, czasym tylko sie „luftnąć”. Słuchali my śpiewu foglów , a fater znoł wszystkie i nos uczoł. Nieroz my spotkali wiewiórki, hazoki,lisy,jaszczurki, a kiedyś w Nowy Rok jak mu szli po kolana we śniegu – wlyźli my genau na sornika. Stracha my mieli „połne galoty”i my warto sie cofali nazod.

Aby jechać do lasu : „Na Szulczyka” , bo tak się zwoł kiedyś pan feszter i łod tego do dzisio jest mianowany tyn las, jechało sie bez rzyka Malapana – bez wąski mostek, kiery sie uginoł, jak sie jechało na kole. Terozki go nie ma. Ale tyn lynk jak żech  jechała po nim na kole  – czuja do dziś.

WAKACJE

We wakacje mało wto kajś jechoł za granica. Nieroz sie jechało na trzy tydnie na kolonie do Pruszcza Gdańskiego czy Długopola, kiere organizowała huta. Nie co rok, ale co dwa my  rajzowali na wczasy zakładowe do Dźwirzyna, kożdego boło stać.

We wakacje czynsto my szli na basyn na naszym Łosiedlu, siedzieli my we wodzie choby utopki, tak nom się podobało. Kożdy sie znoł, nie boło larma , spyndzali my czas na basynie, a by oschnąć z wody, na huśtawkach i karuzelach, kiere zrobili  pracownicy ze huty. Na brodziku była zjeżdżalnia, to była atrakcja jak pieron. Leżeli my na dekach i sie łopalali.

Jo miała Ołma Ana we Świbiu, tukej boł srogi PGR. Oma mieli kury i króliki, dlo mie to boła radość. Roz mie ołma posłali po rabarber na ogródek. Przyniesłach, co z tego, jak zamiast z raji omy, natargałam raja łod somsiadki Forajterki.

Jak jo się boła tyj sąsiadki – bo łona zawdy chodziła ubrano na czorno w śląski strój i chusta na gowie. Miała tyż czorno zopaska z różoma wyszytymi i chodziła o kryce. I tyj kryki tyż żech sie boła jak pieron. Ale Forajterka była dobro dusza, ołma jom przeprosiła za mie i pedziała jej, że mo se rwać rabarber z naszyj raji zamiast tego co jo natargała łod somsiadki .:) Łona sie ze mnie lachała. Fajne to boły wakacje, nojbarzyj pamjyntom zacierki na mlyku,co mi je ołma warzyli.

Jak ołma Ana sie wykludziła ze Świbio do drugiego mynża do Pyskowic , to jo zyskała nowego ołpy. Moja Ołma boła długo gdowom i sama 5 bajtli wychowała, a kole wieku Abrahama poznała Janka i sie hajtli. On godoł do mie Ajśka, a ołmie godoł Andzia.On nie umioł godać po naszymu . Boł na ryncie, ale przyrobioł sie za wahtyrza. Ołpa Janek mi pszoł a jo jymu. Broł mie na szpacyr za rynka i szli my na zakupy.

W Pyskowicach były takie sukiennice, pod kierymi boły rozstomaite sklepy. My tam kupowali u rzeźnika lyjberwuszty ,presswuszt- taki richtig tusty, na chlyb i na to ogórek kiszony! My oba to jedli z ołpą. Ołpa Janek zawsze godoł, że oma gotuje „ sympatyczne zupki”, dlo niego wszystkie jej mitagi boły dobre. Do mie tyż.  Boł dlo mie bardzo dobry. Żol pieronowy, że ani ołmy ,ani ołpy już ni ma z nami.

ŚWIYNTA

Świynta sie zaczynały od porządków, jo jak mie było ok. 10 lot, jo szła z fatrem ,kiery targoł tepich i lojfry – na klopsztanga i kloprem żech go klupała, coby cały maras z niego slecioł. Fater potem klupoł tepich po mie, bo wiadomo, bajtel nie mo tyla siły. Nieroz miałach blazy na rynce, ale byłach z tego dumno, żech pomogała. Potym my z mutrą myli zole i cołki dom skludzali . Na świynta zawdy my byli w doma, kiedyś żodyn nie jeździł kajś w góry na tyn czas. Na Boże Narodzenie dostawali my fuzekle i czopki albo szaliki, ale i rostomaite graczki. Nie zapomna, jak Dzieciontko mi i siostrze dało srogie radzieckie lalki. Tak richtig to fater kupił je na handlu w Bytomiu, kaj pojechoł po nie ekstra, na motorze, bo auto to mało wto wtedy mioł.

Na Wiliji u nos nie boło dużo jodła, ale zawdy tradycyjnie karp, kapusta z grzyboma i grochym, zupa grziybowo z nudlami, niekiej makówki. Ale roz naszo Wilijo stanyła pod znakiem zapytania.

My trzymali żywe „karpy” na balkonie w mojej downyj wanience, co mnie za bajtla w niyj kompali. I ze siostrą my siedzieli wedle łokna balkonowego i durchś na nie filowali. Łoroz jo patrza, a tam ino jedyn, a boły dwa. Poleciałach do mamy i godom, że je ino jedyn. Mama nie uwierzyła,ale przyszła, zoglondo, richtig! I się zaczło: jo poleciałach na dół pod balkon-na dwór, bo my miyszkali na 4 piętrze, a matulka po somsiadach ,eli komuś na balkon karp nie slecioł, bo wszyscy mieli takie druciane wysięgniki na pranie. Somsiedzi się fest gorszyli, bo my wtedy wszyscy mieli w bloku stare drewniane łokna i kożdy mioł je uczelnione na zima watom,a skiż naszego „karpa” kożdy musioł tyn zawarty balkon łotwierać. Ale łonego nie boło. A jo w tym czasie ida pod blok i nogle „prask”- sztrom na cołkim osiedlu wyłączyli. To boły takie czasy (stan wojenny rok 1981) a jo zestrachano i na kolanach, po ćmoku, szukom karpa na tym śniegu. I łoroz: MOM! Pieron sie zabił , jak slecioł z wysoka,szczynście boło, że żodyn pies go nie erbnął i nie zjod. My sie z ryby śmioli, że choby Kunta Kinte- tyn niewolnik z serialu „Korzynie”, co wtedy w telewizji lecioł – wybroł sie na wolność.

                                                  KOLEJKI –KRYZYS

Lata osiemdziesiąte pamjyntom, bo sie czynsto stoło w kolejkach, po kafyj, po apfelziny, te zielone z Kuby, banany i prawie wszystko. Nojbarzyj pamjyntom masło solone we srogich kostkach, kiere sprzedowaczki kroiły srogimi nożoma. Wiela ci ukroili, tyleś kupił,bo masło było fest twarde.

Moja matulka stoła trzy tydnie przed sklepym łod rana do zawarcia sklepu, za lodówką, przy okazji wystoła koleżance, kiero pracowała i nie miała czasu stoć – pralka i wirówka, bo to wszystko było bardzo trudno dostać. Nie było połnych sklepów, jak terozki. Może trudno uwierzyć, dzisiejszym bajtlom, że boł u nos ino jedyn sklep AGD,nie boło jeszcze sklepu „Nie dla idiołtów”. 🙂

REFLEKSYJO

Moi rostomili, powia wom, tak całym sercym tynsknia za downym czasym, za ludźmi, za tym wszystkim, co boło. Mieli my kamratów, kamratki, lotali my po dworze, a nie siedzieli durchś w doma. Teroz młodzież ino zaglondo do komputrów,w mobilnioki i tyn „Fejsbuk”i mało jest downego życia rodzinnego i sąsiedzkiego. Nie szkubiemy już piyrza , nie ma tylu spotkań po domach.

Mom tyż takie myśli, że terozki brak respektu dla rechtorów ,a tak richtig – po prowdzie  to nie ma go żodyn dlo żodnego. Nie do pomyślynia downiyj !

Uważom, że moje dzieciństwo boło skromne, nie bogate ale połne piyknych wspomnień, kiere som nie do wycenienia. Nasi rodzice nie dowali nom geltu, ejerów – „iberaszungów”, ale swój czas. I to boło najważniejsze. Wyrośli my i nie przynosimy gańby nikaj. Boła tyż więź miyndzy ludźmi, boło inaczyj. Dzisioj kożdy patrziy siebie i mo „kajś” drugiego czowieka. A przeca nie to jest w życiu ważne, co wto mo, ale wiela komu pomoże , co w sercu nosi i że pszaje drugiym. Mom recht? Jak myślicie?  

        Johanka

Praca pochodzi z 2018 roku. Wszystkie zdjęcia Johanka abo tatulek Johanki.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj