Zapraszam do wirtualnego zwiedzania Włodawy w województwie lubelskim. Ja byłam dwukrotnie, w maju 2023 oraz sierpniu 2024.
Historia cerkwi we Włodawie
„Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (spotykany wariant nazwy: Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy[2]) – prawosławna cerkiew parafialna we Włodawie. Należy do parafii pod tym samym wezwaniem, która z kolei jest częścią dekanatu Chełm diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[3].
Pierwsza wzmianka o prawosławnej świątyni we Włodawie datowana jest na 1501. Nie wcześniej niż w 1772 parafia włodawska znalazła się w jurysdykcji unickiej diecezji chełmskiej. Murowaną cerkiew unicką we Włodawie wzniesiono w latach 1840–1843. Po likwidacji diecezji chełmskiej w 1875 parafia włodawska została wcielona do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Od tego momentu cerkiew we Włodawie pozostaje w rękach wyznawców prawosławia. Jej współczesny wygląd jest efektem przeprowadzonej w latach 90. XIX w. gruntownej przebudowy, gdy świątyni nadano cechy styl cerkwi ruskiej, bizantyńsko-klasycystycznej.”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie
Pierwsze cerkwie prawosławne we Włodawie
„Pierwsze pisemne informacje o funkcjonowaniu we Włodawie prawosławnego cmentarza z cerkwią pochodzą z 1501[4]. Najprawdopodobniej pierwsza cerkiew, razem z działającą przy niej parafią, została ufundowana przez prawosławną rodzinę Sanguszków, właścicieli miejscowych dóbr[5].
Parafia włodawska należała do eparchii chełmskiej Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Postanowienia unii brzeskiej (podpisanej przez biskupa chełmskiego Dionizego) przyjęła dopiero po 1772[4]. Prawdopodobnie długi opór włodawskich prawosławnych przed unią kościelną wynikał z wpływów nieodległego monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, jednego z silnych ośrodków dyzunitów[4]. Jeszcze w 1620 w cerkwi przyjmowany był prawosławny biskup chełmski (nieuznawany przez króla polskiego) Paisjusz[5].
Szesnastowieczna cerkiew we Włodawie spłonęła w 1790[4]. W momencie zniszczenia w obiekcie znajdowało się siedem ołtarzy[5]. Uratowany z budynku ikonostas przeniesiono do cerkwi św. Dymitra w Korolówce, gdzie przetrwał do zniszczenia świątyni w czasie akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych w 1938[4].”
źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Pierwsze_świątynie_prawosławne_we_Włodawie
Cerkiew unicka
„Nowa świątynia unicka, nosząca wezwanie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, była czynna jedynie przez kilka lat. W 1821 parafia greckokatolicka zaprzestała użytkowania budynku i wynajmowała odtąd kaplicę obrządku łacińskiego. Obiekt został ostatecznie rozebrany po tym, gdy doznał kolejnych strat w czasie powstania listopadowego[4].
Z uwagi na trudności czynione przez rzymskokatolickich właścicieli kaplicy dotąd wynajmowanej przez unitów, w 1840 postanowili oni zbudować własną świątynię. Po uzyskaniu niezbędnych zezwoleń oraz deklaracji hr. Stanisława Zamoyskiego o pokryciu kosztów budowy przystąpiono do prac[4]. Kamień węgielny pod budowę pierwszej murowanej cerkwi we Włodawie został położony 14 lipca 1840. W ceremonii udział wzięło dwunastu kapłanów katolickich obrządków bizantyjskiego oraz łacińskiego. Obecny był zarządca Iwan Riendina oraz grupa kilkudziesięciu miejscowych dziedziców i urzędników sądowych[2]. Pierwsze nabożeństwa w świątyni odbyły się w sierpniu 1843, gdy w cerkwi umieszczono wykonany przez Andrzeja Cieszyńskiego klasycystyczny ikonostas[4].
W 1859 w sąsiedztwie świątyni wzniesiono dzwonnicę[4].”
źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Cerkiew_unicka
Cerkiew prawosławna
„Parafia we Włodawie została przyłączona do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w 1875[2], wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej[6]. W 1874, w czasie trwania prowadzonej przez administrację carską kampanii przygotowującej jej kasatę Włodawa była areną protestów ludności unickiej niechętnej przejściu na prawosławie. Jesienią tego roku grupa unitów wypędziła z plebanii przycerkiewnej proboszcza parafii, zwolennika konwersji. Następnie zbuntowani wierni zajęli budynek cerkwi i usunęli z niego te elementy wyposażenia, które pojawiły się w nim w ciągu ostatnich kilku lat, w czasie reorganizacji wnętrza budynku w stylu bizantyjsko-rosyjskim (przebudowy tego typu były prowadzone w większości cerkwi na ziemi chełmskiej). Protest tłumiło wojsko rosyjskie[7].
W 1882 w cerkwi wykonano dekoracje malarskie na ścianach i sklepieniu, dokonano ponadto konserwacji ikonostasu[8]. Autorem fresków był ziemski strażnik Harponiuk, który za swoją pracę otrzymał wynagrodzenie zgromadzone z dobrowolnych wpłat wiernych i duchownych oraz z funduszy Kościoła[2].
W 1893 obiekt został poddany gruntownej przebudowie[2], którą oficjalne akta konsystorza eparchii chełmsko-warszawskiej określały wręcz jako budowę nowej świątyni na miejscu rozebranej starszej[9]. Projekt zmian w sylwetce obiektu wykonał rosyjski architekt Wiktor Syczugow, członek Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych[2]. Jego plan był przeglądany i opiniowany także przez architektów A. Czagina i W. Pokrowskiego[9]. Cerkiew we Włodawie była jedną z trzynastu świątyń zaprojektowanych przez Syczugowa dla prawosławnych parafii w Królestwie Kongresowym[10].
Zasadnicze prace budowlane, prowadzone przez Piotra Ksenka z Siedlec[9] trwały dwa lata[2], dalsze remonty cerkwi były kontynuowane do końca stulecia[8]. Po ich zakończeniu cerkiew poświęcił biskup lubelski Gedeon[2]. W końcu XIX w. w sąsiedztwie świątyni znajdowały się dwie dzwonnice[2].”
źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Cerkiew_prawosławna
Po drugiej wojnie światowej
„Prawosławne życie parafialne w mieście zamarło po wysiedleniach miejscowej prawosławnej ludności ukraińskiej w ramach wysiedleń do ZSRR oraz akcji „Wisła”. Do 1952 cerkiew była nieczynna[12]. Została w tym czasie poważnie zdewastowana: wyłamano drzwi i okna, zniszczono część ikon, uszkodzono ikonostas[12]. W wymienionym roku parafia we Włodawie wznowiła swoją działalność. Liczba prawosławnych mieszkańców miasta poważnie spadła, stabilizując się ostatecznie na poziomie kilkudziesięciu osób[12].
W latach 80. XX w. dach cerkwi został pokryty blachą, następnie w latach 90. cały obiekt został otynkowany, wymieniono w nim instalację elektryczną i założono alarm[12]. W 1997 konserwacji poddane zostały polichromie na cerkiewnym chórze[12]. W 1998 wyremontowano ołtarz, rok później – dwie ikony, w 2000 podjęto remont dachu[13]. W 1999 odnowiony ołtarz poświęcił biskup lubelski i chełmski Abel, nadając mu wezwanie Narodzenia św. Jana Chrzciciela[5]. W latach 2006–2008 sukcesywnie odnawiane były kolejne ikony znajdujące się w świątyni[14]. W 2017 r. odnowiono prezbiterium cerkwi[15].
W cerkwi odbywają się imprezy kulturalne w ramach Festiwalu Trzech Kultur[16].”
źródło: ttps://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Po_II_wojnie_światowej
Położenie cerkwi
„Cerkiew mieści się przy ulicy Kościelnej 11A[17], na skarpie nad brzegiem Bugu[18]. Obiekt otacza teren zielony, który pierwotnie był cmentarzem parafialnym[18].”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Położenie_cerkwi
Budynek
„Włodawska świątynia prawosławna została zbudowana z cegły[18]. Reprezentuje mieszany styl bizantyjsko-rosyjski i klasycystyczny (cerkiew w typie ruskim, bizantyjsko-klasycystycznym)[18]. Obiekt jest orientowany, zbudowany na planie krzyża greckiego[4], z trzema absydami od strony wschodniej[18]. Jego zachodnie ramię łączy się z fasadą, w której mieszczą się chór i przedsionek. Elewację obiektu wieńczą trzy wieże – najwyższa (środkowa) i dwie mniejsze. Najwyższa wieża cerkwi zwieńczona jest hełmem w formie ostrosłupa, na którym usytuowano latarnię z cebulastą kopułką[18]. Nad centralnym punktem krzyża znajduje się kopuła, na której zbudowano jeszcze jedną wieżę[4]. Na wszystkich kopułach umieszczono krzyże prawosławne, podczas gdy szczyty kaplic transeptu i prezbiterium wieńczą krzyże łacińskie[18].
Okna budynku są półkoliście zamknięte, dekorowane archiwoltami zdobionymi ząbkami. Wejście do świątyni prowadzi przez trzy portale: zachodni (główny), północny i południowy, zlokalizowane w ryzalitach. Trójdzielny budynek kryty jest sklepieniem kolebkowym[18].”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Budynek
Wystrój wnętrza
„Ikonostas cerkwi we Włodawie został w 1945 zdekompletowany[4]. Współcześnie (dane z 2002) tworzą go następujące wizerunki: św. Bazyli Wielki, św. Jan Chrzciciel, Matka Boża, Chrystus Pantokrator, św. Michał Archanioł, św. Gabriel Archanioł, Święta Rodzina (dolny rząd); Chrzest Pański, Boże Narodzenie, Zwiastowanie, Przemienienie Pańskie, Zaśnięcie Matki Bożej, Wprowadzenie Matki Bożej do Świątyni (środkowy rząd świąt); św. Barbara, św. Antoni Pieczerski, św. Mikołaj z Miry, św. Laurenty (górny rząd); Matka Boska oraz Ostatnia Wieczerza (zwieńczenie ikonostasu)[13].
W okresie II wojny światowej, a następnie przesiedleń ludności ukraińskiej wiele elementów wyposażenia obiektu zaginęło. Były to ikony Matki Bożej z XV w., św. Teodozji z 1715, ewangeliarz z XII w., kielich srebrny, trzy krzyże ołtarzowe i dziesięć szesnastowiecznych dzwonów[12]. We wnętrzu świątyni przechowywane są ikony, całe fragmenty ikonostasów z cerkwi zniszczonych w okresie międzywojennym (m.in. z Sobiboru i Holeszowa), uratowane przez parafian rozbieranych świątyń[8]. Inne cenne elementy wyposażenia obiektu to ikona św. Jana Chryzostoma z przełomu XVII i XVIII stulecia oraz krzyż ołtarzowy z przełomu XVIII i XIX w.[13].
Sufit prezbiterium cerkwi zdobiło malowidło przedstawiające Boga Ojca w otoczeniu aniołów. Nad miejscem lektury Ewangelii umieszczono wizerunek Ducha Świętego w postaci gołębicy, z podpisem cerkiewnosłowiańskim Duch Święty ogarnia cię i siłą Najwyższego olśniewa cię. Na suficie nawy świątyni wykonano malowidło z postacią Matki Bożej okrywającej świat omoforionem (Opieka Matki Bożej) z podpisem Ciesz się nasza radości, okryj nad od wszelkiego zła swoją najczystszą szatą. Z kolei na chórze namalowano Wszechwidzące Oko[2].”
źródło : https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Narodzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_we_Włodawie#Wystrój_wnętrza
Podsumowanie
Zapraszam do Włodawy, naprawdę piękne miasto. Będą jeszcze relacje stąd, jest tyle interesujących miejsc w tym mieście.
Johanka