Przyjechałam tu przez przypadek w maju 2023 w Wyprawie Johanki.
Samo zwiedzanie było krótkie, ale zachwyciłam się tym miasteczkiem.
Parę słów o mieście
„Zator (staropol. Zatór, niem. Neu(en)stadt, niem. Seifersdorf[2] wil. Naojśtaod) – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zator.
Miasto ma 3664 mieszkańców (31 grudnia 2019)[1].”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zator_(miasto)
Położenie
„Miasto położone nad Skawą, w Kotlinie Oświęcimskiej. Znane z hodowli ryb – zwłaszcza karpia królewskiego – i cyklicznej imprezy Zatorskie Dni Karpia. Stolica Doliny Karpia.
Miasto zajmuje 11,52 km² (1 stycznia 2011)[3].”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zator_(miasto)#Położenie
Historia
„W 1179 roku prawdopodobnie powstał w miejscu lokalizacji Zatora gródek graniczny mający strzec szlaku handlowego prowadzącego z Krakowa na Śląsk. W 1228 roku notowane są pierwsze zapiski o wsi Zator. W 1292 roku uzyskał prawa miejskie z nadania księcia cieszyńskiego Mieszka. Zator otrzymał prawo składu w 1292 roku[9]. Zasadźcami nowego miasta byli Rydygier i Piotr, wcześniej biorący udział w zakładaniu pobliskich Kęt. Tym razem również sprowadzili osiedleńców z Niemiec, a obok nazwy polskiej używano niemieckiej nazwy Neustadt (Newenstadt, Neestad)[10], dlatego czasem zaliczano miejscowość do bielskiej wyspy językowej.
Od 1315 roku miasto było częścią księstwa oświęcimskiego[11]. W latach 1445–1564 stolica księstwa zatorskiego powstałego z podziału księstwa oświęcimskiego.
W 1513 roku włączona do Korony Królestwa Polskiego. W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim leżała w granicach korony w powiecie śląskim województwa krakowskiego jako siedziba starostwa niegrodowego. Po unii lubelskiej w 1569 roku księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w której pozostawało do I rozbioru w 1772 roku[11]. W XVI i XVII w. – centrum reformacji. W XV i XVI w. w Zatorze zbierał się sąd ziemski ławniczy zwany gajonym. Po inkorporacji, wprowadzono prawo ziemskie polskie, na podstawie którego utworzono w mieście sąd ziemski, który orzekał przez blisko sto lat, do połowy XVII w. Po stuletniej przerwie, w 1765 roku wznowił działalność, jednak władze zaborcze zlikwidowały go w 1784 roku[12].
Po rozbiorach Zator znalazł się w zaborze austriackim, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. W 1786 roku Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym „Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi” podał: Zator. Tu bywały sejmiki, sądy ziemskie i grodzkie. Akta tych xięstw w zamku, który znakomicie ozdobił i mieszkalnym uczynił teraz dziedzic JW. hrabia Dunin, przedtem starosta tutejszy, kawaler orderu ś. Stanisława[13]. W latach 1772–1918 cesarze austriaccy tytułowali się książętami Zatora (Herzog von Zator).
W latach 1815–1866 – na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Zator został włączony do Związku Niemieckiego. Od XIX w. rozwijał się w mieście drobny przemysł, jednak coraz bardziej odstawało ono gospodarczo od sąsiednich, większych ośrodków. W 1896 roku Zator został pozbawiony praw miejskich, które odzyskał dopiero w 1934. Podczas II wojny światowej został wcielony do III Rzeszy. 26 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyła Armia Czerwona. W latach 1975–1998 w woj. bielskim.”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zator_(miasto)#Historia
Pochodzenie nazwy : toponimia
„Nazwa pochodzi od wyrazu zator oznaczającego „zaparcie toru”, zablokowanie lub znaczne zwężenie drogi lub nurtu rzeki. Osada powstała więc w miejscu, gdzie prosty bieg rzeki został zahamowany, zmuszając do obejścia przeszkody. Taki naturalny zator jest widoczny na północ od miasta, a na południe od wsi Palczowice, gdzie Skawa ostro skręca na zachód. Oprócz naturalnej przeszkody nie brakowało też usypanych ręką człowieka, gdyż miejscowość od dawna słynęła z hodowli ryb, zwłaszcza karpia.
Lustracja z 1564 r. wyliczała w Zatorze 9 stawów, tj. 6 stawów w Łęgu (tzn. na przekopie od Skawy): Niżny, Bonar, Dąbrowny, Olszowy, Trzciany, Podwiesny (dodatkowo 5 odroślisk – gdzie odrastał narybek i 5 tarlisk) i 3 stawy w górnicy (tzn. na przekopie Wieprzówki): Borowy, Szydłowiecki, Nowy[4].
Po raz pierwszy Zator wspomniany został w 1228 r. w dokumencie wystawionym jakoby przez księcia Kazimierza I opolskiego jako darowizna dla Komesa Klemensa z rodu Świebodziców: „Contuli etiam prefate comiti Zator villam cum hominibus super Scauam et omni iure eorum” (dokument uchodzi za sfałszowany). Kasztelan Klemens zaś fundując klasztor Benedyktynek w Staniątkach obdarzył go Zatorem, co potwierdzał Konrad I mazowiecki w 1242 r. wymieniając Zator cum castoribus (z regale bobrowym, a więc prawem do łowienia bobrów). W 1243 r. mamy Zathor. Książę Bolesław V Wstydliwy w dokumencie wystawionym w Sandomierzu 23 lutego 1254 r. kilkukrotnie wymienia Zator[5].
28 maja 1260 r. w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako Zathar[6].
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Zathor wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[7]. Sebastian Fabian Klonowic pisał w 1595 r. w poemacie krajobrazowo-obyczajowym Flis, to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi:
gdy coraz dawny zamula a torem mknie Wisła nowym, zowią to zatorem.
W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Zatoria[8]. Staropolską nazwę Zatór w 1867 roku podał Jan Nepomucen Gątkowski w książce Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego.
Funkcjonująca w średniowieczu nazwa niemiecka Neustadt (Neuenstadt) znaczy nowe miasto.”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zator_(miasto)#Toponimia
Pomnik na cześć ofiar I i II wojny światowej oraz ofiar stalinizmu
Na uboczu, ale w centrum miasta Zator jest pomnik dla ofiar wojny i stalinizmu ufundowany przez społeczeństwo Zatorszczyzny.
Podsumowanie
Byłam tu tylko przejazdem, piękne ciche miasteczko w Małopolsce. Warto tu przyjechać, poczuć tę spokojną i kojącą atmosferę.
Zator jest niewielkim, ale czarującym miasteczkiem. Zapraszam na pozostałe relacje.
Johanka