Kiedy tu przybyłam rankiem w sierpniu 2024, na rynku siedzieli żule i zadziwiła mnie cisza, obezwładniająca cisza. Kluczbork „przywitał” mnie w zupełnym milczeniu…
Dwa słowa o mieście
„Kluczbork (niem. Kreuzburg) – miasto w województwie opolskim, w powiecie kluczborskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kluczbork. Leży na pograniczu Niziny Śląskiej i Wyżyny Śląskiej. Przepływa przez nie rzeka Stobrawa.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 22 033 mieszkańców[1].”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork
Geografia
„Miasto jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, na północno-wschodnim krańcu Niziny Śląskiej, na pograniczu z Wyżyną Śląską.
Kluczbork leży na historycznym Dolnym Śląsku, od XIV wieku do 1675 roku położony był w dolnośląskim księstwie brzeskim[2][3]. Na początku XIX wieku został wraz z jednoimiennym powiatem włączony do rejencji opolskiej ze stolicą w Opolu[4], w związku z czym współcześnie uznawany jest za część Górnego Śląska[5] (w XIX wieku do nazwy Kreuzburg dodawano często O.S. – Oberschlesien).”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#Geografia
Historia
„Średniowiecze
Założenie miasta wiąże się z zakonem krzyżowców z czerwoną gwiazdą, który powstał prawdopodobnie w czasie wypraw krzyżowych do Palestyny, gdzie poza walką z muzułmanami otaczał opieką pielgrzymów, stąd często określany mianem szpitalników. Na początku XIII w. przeniósł się do Austrii, Czech i Moraw, a sprowadzony również na Śląsk – do Wrocławia – przez księżnę Annę, przeszedł do życia klasztornego, zajmując się chorymi i prowadząc szpitale.
Krzyżowcy otrzymali od księcia wrocławskiego Henryka III w 1253 r. zezwolenie na lokację miasta na prawie niemieckim w miejscu, gdzie istniała osada targowa wzmiankowana już w 1252 r. jako Cruceburch.
Kiedy jednak założyli kilka wsi w okolicy, a nie zdołali lokować miasta, książę Henryk IV Probus biorąc Kluczbork pod swoją opiekę, w 1274 r. wystawił przywilej lokacji miasta. Od tego momentu rozpoczynają się jego dzieje polityczne. Od 1293 r. Kluczbork należał do księstwa głogowskiego, a następnie namysłowskiego (1312/13-1323). Od sierpnia 1323 położony w księstwie legnicko-brzeskim Bolesława III Rozrzutnego.
W 1341 r. Namysłów z Byczyną, Wołczynem i Kluczborkiem zastawiono u króla Polski Kazimierza Wielkiego, choć władzę na tym terenie dalej wykonywali książęta legniccy. Król polski zwrócił zastaw w 1353 r.[16] Podczas wojen husyckich miasto opanowali husyci pod wodzą rycerza polskiego Dobka Puchały cieszącego się poparciem mieszkańców.”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#Średniowiecze
XVI–XX wiek
„Następnie Kluczbork był ponownie kilkakrotnie oddawany w zastaw i sprzedawany. Od 1536 r. aż do wygaśnięcia piastowskiej linii brzeskiej (1675) był w posiadaniu książąt brzeskich, lenników korony czeskiej, którzy będąc wyznawcami religii protestanckiej, wprowadzali ją stopniowo w podległych im ziemiach.
W czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) miasto podupadło, ponieważ było wielokrotnie plądrowane przez przechodzące tędy wojska.
Kluczbork udzielił schronienia w latach 1660–1671 braciom polskim przybyłym z Polski, którzy zorganizowali tutaj dwukrotnie swoje synody w 1663 i 1668 r. Znakomitym ich przedstawicielem był tu Krzysztof Crell-Spinowski. W tym czasie miasto wzmiankowano pod nazwą Kluzbork, Krucibork[17].
Po śmierci ostatniego księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Wilhelma w 1675 r., Kluczbork przeszedł pod bezpośredni zarząd cesarza Leopolda I, a po 1740 r. wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach państwa pruskiego, wówczas pod nazwą Kluzborek. W wyniku kolonizacji fryderycjańskiej oraz administracyjnych zarządzeń władz pruskich, szczególnie ostrych w czasie tzw. kulturkampfu, rozpoczął się okres dominacji kultury niemieckiej.
W 1816 r. miasto stało się siedzibą władz powiatowych. W połowie XIX w. rozpoczęła się budowa dróg bitych i kolejowych, dzięki czemu Kluczbork stał się ważnym węzłem kolejowym w północnej części rejencji opolskiej, do której włączono go w 1820.
Jednocześnie rozwijało się szkolnictwo podstawowe i średnie, w nawiązaniu do tradycji XVI/XVII wieku, gdy szkoły miejskie w Byczynie i w Kluczborku cieszyły się doskonałą opinią na Śląsku.
W 1858 r. zostało otwarte ewangelickie seminarium nauczycielskie mające kształcić nauczycieli władających zarówno polskim, jak i niemieckim językiem, a w 1860 rozpoczęła kształcenie miejska szkoła średnia, przekształcona w 1873 r. w gimnazjum humanistyczne, które w 1877 otrzymało nowo wzniesiony gmach szkolny. W okresie powstania styczniowego, w 1863 w okolicy Kluczborka stacjonowały dwa szwadrony 6 Pułku Huzarów przeniesione z Prudnika[18]. W połowie XIX wieku Kluczbork był miastem powiatowym w regionie o dominacji ludności polskojęzycznej[19]. Topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865 roku w opisie miasta oraz ówczesnego powiatu kluczborskiego notuje, że dominującym językiem w regionie jest język polski oprócz którego używany jest także język niemiecki. W sumie liczbę mieszkańców regionu mówiących po polsku określa na 72% przy 28% deklarujących niemiecki jako mowę ojczystą. „Die Landsprache ist polnisch; in den Städten, auf den Gütern und kolonien wird aber deutsch gesprochen (…) Von der ganzen Bevölkerung reden 72 Proz. das Polnische, 28 Proz. das Deutsche als ihre Muttersprache.”[19].
W mieście żyli zgodnie ewangelicy, katolicy oraz wyznawcy judaizmu. W miejscowości działały różne towarzystwa oświatowe i charytatywne. Został zbudowany szpital miejski (1848) i miejski zakład gazowy (1867), powstał ewangelicko-luterański zespół leczniczy „Betania” (1888), wzniesiono budynek poczty (1891) i gmach sądu (1895), oraz prowincjonalny zakład dla umysłowo chorych. Koniec XIX i początek XX w. przyniósł miastu mającemu dotąd charakter rolniczy, początki rozwoju przemysłowego bowiem powstały browary, drukarnia, przędzalnia, cukrownia, cegielnia, nowoczesna rzeźnia, fabryka mebli i zakład wyrobów metalowych.
W latach 1907–1908 została przeprowadzona w mieście sieć wodociągowa i kanalizacyjna, znacznie później powstała elektrownia nad Stobrawą. Według spisu z 1910 w mieście mieszkało 11 588 osób, z czego 836 deklarowało używany język jako polski, zaś 10 216 jako niemiecki[20]. W ostatnich dniach przed wybuchem wojny wyborach do Reichstagu, w wyborach ścisłych (druga tura), na obszarze miasta, na polskiego kandydata ks. Pawła Kuczkę padło 169 głosów, zaś na kandydata niemieckiej partii konserwatywnej Ludwiga Meyera 1180 głosów[21].”
źródło : https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#XVI–XX_wiek
„Dwudziestolecie międzywojenne
Od 1919 Kluczbork należał do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.
Po I wojnie światowej wraz z całym powiatem obejmującym Wołczyn, Byczynę oraz gminy wiejskie, pozostał terenem przygranicznym, bowiem kilkanaście kilometrów od miasta przebiegała granica Rzeszy Niemieckiej z Polską. Po podziale Górnego Śląska w październiku 1921 r. powiat kluczborski w całości pozostał w obrębie państwa niemieckiego.”
źródło : https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#Dwudziestolecie_międzywojenne
„II wojna światowa
20 stycznia 1945, wojska niemieckie zostały wyparte z miasta przez oddziały radzieckie 95 dywizji piechoty gwardii 32 korpusu piechoty gwardii 5 armii gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. W walkach poległo 36 żołnierzy Armii Czerwonej (na pl. Wolności po wojnie odsłonięto Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej). Podczas walk o miasto w jednym z zakładów gdzie produkowano drut kolczasty radzieccy robotnicy przymusowi wywołali bunt, w którym zginęło 18 robotników. Po wojnie przy ul. Opolskiej urządzono duży cmentarz wojenny Armii Czerwonej gdzie pochowano poległych w walkach o Śląsk Opolski (leży tu o. 6800 żołnierzy)[22].”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#II_wojna_światowa
„Polska Ludowa
Oficjalnie władze polskie przejęły Kluczbork wraz z całym Śląskiem Opolskim 18 marca 1945. Od 17 kwietnia 1945 roku do 11 października 1946 roku, miasto nosiło nazwę Kluczborek[23]. Dominująca dotąd w mieście ludność niemiecka została wysiedlona.
6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz MBP nr 115, powstały w Kluczborku miał status obozu przejściowego, następnie został przekształcony w obóz pracy. Przetrzymywano w nich Ślązaków i Niemców oraz byłych członków SS. Do obozu trafiali także powracający do Polski żołnierze armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej w ramach volkslisty. Prawdopodobnie przetrzymywano w nim także żołnierzy podziemia niepodległościowego[24].
Po zniesieniu powiatów w roku 1975 miasto pozostawało siedzibą gminy. W latach 1975–1998 Kluczbork administracyjnie należał do województwa opolskiego.”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#Polska_Ludowa
„III Rzeczpospolita
Od 1 stycznia 1999 – ponownie stolica powiatu, skupiającego 4 gminy: Kluczbork, Byczyna, Wołczyn i Lasowice Wielkie. Pod względem administracji kościelnej Kościoła rzymskokatolickiego należy do diecezji opolskiej i jest siedzibą dekanatu, jak również rejonu duszpasterskiego (jednego z czterech – obok Opola, Nysy i Raciborza); w ramach struktur Kościoła ewangelicko-augsburskiego jest siedzibą parafii pw. Zbawiciela, należącej do diecezji katowickiej.”
źródło :https://pl.wikipedia.org/wiki/Kluczbork#III_Rzeczpospolita
Podsumowanie
Zapraszam na kolejne relacje z Kluczborka, Johanka była w sierpniu 2024, kiedy jechałam z małżonkiem nad morze.
Johanka